Rəngarəng Avropa
Avropa Avrasiya materikinin qərb hissəsidir. Onun sahəsi 10 milyon kvadrat kilometrdir. Bu da Afrikanın üçdə bir, Asiyanın isə dörddə bir hissəsinə bərabərdir. Hətta bəziləri onu əsl qitə saymır. Lakin mədəniyyəti və uzun tarixi sayəsində Avropa dünyada xüsusi yer tutur.
Qitə qurunun okean və dənizlərlə əhatə olunmuş hissəsi, bir növ nəhəng adadır. Avropanı qərbdən Atlantik okeanın, şimaldan Şimal Buzlu okeanının, cənubdan isə Aralıq dənizinin suları yuyur. Şərqdə isə vəziyyət fərqlidir: burada Avropanı Asiyadan Ural dağları, Qafqaz, bir vaxtlar göl sayılan Qara dəniz və Xəzər dənizi ayırır. Belə çıxır, coğrafi nöqteyi-nəzərdən Avropa Asiyanın bir növ qabarıq hissəsidir və onunla bərabər Avrasiya materikini əmələ gətirir.
Avropanı mülayim iqlimli düzənliklər diyarı adlandırırlar. Əslində isə onun iqlimi və relyefi daha rəngarəngdir! Skandinaviyanın şimalından Aralıq dənizinə qədər 4000 kilometr məsafə var. Ona görə də Avropanın şimalında orta temperatur - 5 dərəcə, cənubunda isə +18 dərəcədir.
İqlim müxtəlifliyi bir-birindən kəskin fərqlənən təbiət mənzərələri ilə müşayiət olunur. Avropanın şimalında buzlu tundra uzandığı halda, cənubda kolluqlarla örtülmüş ucsuz-bucaqsız çöllərdə cırcıramalar cırıldayır. Bir-birinə əks olan bu landşaftlar arasında qitənin üçdə iki hissəsini əhatə edən düzənliklər yerləşir. Lakin onlar heç də yeknəsəq deyil: uca dağ zirvələri və bol sulu çaylar müxtəlif relyef formaları və ritmlər yaradır. Orda-burda cavan dağ silsilələrinin sıldırım qayaları və buzla örtülmüş zirvələri diqqəti cəlb edir.
Avropa üç tərəfdən su ilə əhatə olunub: onun 38 000 kilometrlik sahil xətti boyunca çoxsaylı adalar ( onların ən böyüyü Böyük Britaniyadır) yerləşir. Kiçik körfəzlər sayəsində Aralıq dənizinin cənubu girintili-çıxıntılıdır. Sahil boyunca burunlar və yarımadalar bir-birini əvəz edir. Hətta düzənlik ərazilərdə belə su boldur: Avropa çayları planetimizin ən uzun, ən bol sulu çayları sayılmasa da, sayı çoxdur. Ona görə də burada torpaq son dərəcə münbitdir.
Avropa yunan və Roma sivilizasiyalarının vətənidir. Yunanlar gözəl məbədləri olan şəhərlər salmış, gəmiçiliyi mənimsəmiş, Aralıq dənizini qarış-qarış öyrənmişlər. Onlar yeni siyasi rejim icad edib onu “demokratiya” adlandırmış, poeziya, teatr və başqa incəsənət növlərini inkişaf etdirmiş, bilik vermək və böyük mütəfəkkir-filosoflar yetişdirmək üçün Akademiyanın əsasını qoymuşlar. Yunan sivilizasiyası Avropa mədəniyyətinin təməlini qoymuşdur. Dörd əsr sonra romalılar yunanlara qalib gəlib, bütün Avropanı və hətta Afrikanın bir hissəsini əhatə edən yeni imperiya yaratmışlar. Yunanların varisləri olan romalılar Avropa mədəniyyətini dəyişdirmişlər. Böyük Roma mühəndisləri körpülərlə birlikdə yollar salmış, inşaat texnologiyalarını təkmilləşdirmişlər.
1492-ci ildə Xristofor Kolumb Amerikanı, başqa sözlə, Yeni Dünyanı kəşf edəndən sonra Avropanı Köhnə Dünya adlandırmağa başlamışlar.
Avropanın tarixi və sərvəti bütün zəmanələrdə başqa torpaqlardan olan səyyahları cəlb etmişdir. Tacirlər, alimlər, rəssamlar və sadə insanlar səadət axtarışında bura gəlir, bəziləri qalıb burada yaşayırdılar. Hazırda Avropa qitəsindəki dini müxtəliflik, burada xristian dini ilə bərabər başqa dinlərin, o cümlədən islam və yəhudi dinlərinin mövcud olması bununla izah olunur.
XIX əsrdə Avropa dövlətləri dünyada hökmranlıq edirdilər. İnkişaf etmiş dövlətlər dünyanın müxtəlif ölkələrini işğal edərək, onları öz müstəmləkəsinə çevirmişdilər. Hazırda həmin müstəmləkələrin əksəriyyəti yenidən öz müstəqilliyinə qovuşsalar da, Avropa ilə sıx əlaqələri qoruyub saxlamışlar.
1918-ci ildə Birinci dünya müharibəsi başa çatandan sonra Qərbi Avropa ölkələri dünyanın ən güclü dövlətləri statusunu itirdilər. Rusiya, Birləşmiş Ştatlar, Yaponiya, daha sonra Çin beynəlxalq aləmdə önə çıxdılar.
İkinci dünya müharibəsinin dəhşətli hadisələrindən sonra Avropa ölkələri sülhün vacib olması barədə düşündülər. Onlar yeni böyük dövlətlər kimi qüdrətli olmaq üçün əvvəlcə siyasi, sonra iqtisadi cəhətdən birləşməyə başladılar.
Bu gün Avropa qitəsi planetimizin ən zəngin regionlarından biri, insanların yetərincə firavan yaşadığı məkandır. Avropa dövlətli olmasına görə ilk növbədə kənd təsərrüfatının inkişafına şərait yaradan münbit torpaqlarına borcludur. Daha sonra İngiltərədə başlayan sənaye inqilabı bütün Avropanı bürümüş, istedadlı alimlər və sahibkarlar sayəsində Avropada çoxlu zavod inşa olunmuşdur. Ona görə də sənaye cəhətdən inkişaf etmiş ölkələr Avropanın ən zəngin ölkələri sayılır. Ən iri şəhərlər də məhz bu ölkələrdə yerləşir.
Bu maraqlıdır: Avropa qitənin özündə deyil, onun hüdudlarından kənarda – dünyanın müxtəlif guşələrində yerləşən 29 əraziyə malikdir. Məsələn, Atlantik okeanında Azor adaları arxipelaqı Portuqaliyanın bir hissəsidir. Qrenlandiya Danimarkaya, Amerika sahillərində yerləşən Bermud adaları İngiltərəyə, Martinika və Taiti adaları Fransaya məxsusdur! Bu ərazilərin sakinləri də avropalı sayılır.
Avropanın bayrağı xalqların birliyinin və həmrəyliyinin rəmzidir. Bayrağın mərkəzində təsvir olunan 12 ulduz saat siferblatındakı ədədlər kimi düzülüb. 12 ədədi mükəmməllik və harmoniya rəmzidir. Avropa İttifaqına üzv olmaq istəyən ölkələr insan hüquqlarına riayət etməyə borcludurlar.
06.09.2013