Qədim yunan və Roma filosofları insan hüquqlarını, insanın şəxsi həyatını ictimai mənafedən və dövlətin siyasi maraqlarından üstün tutmuşlar. Onların ideyalarına görə, insan və cəmiyyətin maraqlarının qarşılaşmasında aparıcı rolu insan hüquqları təşkil etməli idi. Lakin uzun müddət cəmiyyətin maraqları insanın fərdi maraqlarından öndə olmuşdur. Zaman keçdikcə insan hüquqlarının əsassız məhdudlaşdırılmasının cəmiyyətin maraqlarına zidd olduğu dərk olunmağa başlandı. insan hüquqlarının tanınması isə cəmiyyətin tərəqqisində mühüm nailiyyətə çevrildi.

Hazırda insan hüquqları üzrə normalar beynəlxalq hüquqa daxil edilmiş, onlara hörmət olunması isə beynəlxalq ictimaiyyətin vəzifəsinə çevrilmişdir. Müasir dövrdə insan hüquqları beynəlxalq hüququn əsasını təşkil edir. Onlara əməl etmək öhdəliyi isə dövlətlərin qarşısında duran ən vacib vəzifələrdən biridir. Bu, insan hüquqlarının müdafiəsi sahəsində bağlanmış beynəlxalq müqavilələrdə də öz təsdiqini tapmışdır.

İkinci Dünya müharibəsindən sonra insan hüquqları və onlara hörmət edilməsi özünü daha qabarıq şəkildə büruzə verməyə başladı. Buna görə də 10 dekabr 1948-ci il tarixində BMT Baş Assambleyası Ümumdünya insan hüquqları Bəyannaməsini qəbul etdi.

Bəyannamə 30 maddədən ibarət olub insanların siyasi hüquqları ilə yanaşı, iqtisadi, sosial və mədəni hüquqlarını da özündə cəmləşdirir. Bəyannamə insan hüquqlarının qorunmasında və beynəlxalq hüququn inkişafında mühüm rol oynayır.

İnsan hüquq və azadlıqları sonralar da beynəlxalq təşkilatların diqqət mərkəzində olmuşdur. 1966-cı ildə iqtisadi, sosiai və mədəni hüquqiar haqqında Beynəlxaiq Pakt və Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt imzalandı. Həmin paktlarda nəzərdə tutulan əsas öhdəlik budur ki, bu sənədi imzalayan dövlət öz ərazisi çərçivəsində olan hər bir şəxsin hüquqlarına hörmətlə yanaşmalı və bu hüquqları təmin etməlidir.

BMT tərəfindən 20 noyabr 1989-cu il tarixində Uşaq Hüquqları haqqında Konvensiya da qəbul edilmişdir. Azərbaycan Respublikasında isə 1998-ci ildə Uşaq Hüquqları haqqında qanun qəbul edilmişdir.

Uşaq Hüquqları Konvensiyası dünyanın hər yerində yaşayan uşaqların hüquqlarını qanuni şəkildə təmin edir. Bu sənəd uşaqların yaşaması və inkişafı üçün zəruri olan minimum standartları müəyyən edir. Konvensiyanı ratifikasiya etmiş bütün dövlətlər bu öhdəlikləri yerinə yetirməlidir. Onlar daim xüsusi təşkil edilmiş Uşaq Hüquqları Komitəsinə hesabat və həyata keçirdikləri bütün işlər haqqında məlumat verirlər. Uşaq hüquqlarına dair bütün məsələlər bu sənəddə cəmləşdirilib.

Konvensiya uşaqların iqtisadi, sosial, mədəni və siyasi hüquqlara malik olmasını vurğulayır.

UŞAQ HÜQUQLARI HAQQINDA KONVENSİYA 54 MADDƏDƏN İBARƏTDİR.

Onların hər biri ayrı-ayrı hüquqlar haqqında məlumat verir. Bütün hüquqlar 4 əsas kateqoriyaya bölünür:

İnkişaf hüquqları. Bu hüquqlar uşaqların öz potensiallarının tam inkişafına olan ehtiyaclarını təmin edir. Bura, məsələn, təhsil almaq, oynamaq və istirahət etmək, mədəni tədbirlərə cəlb edilmək və iştirak etmək, məlumat əldə etmək, fikir, vicdan və dini azadlıq hüquqları aiddir.

Müdafiə hüquqları. Bu hüquqlar uşaqları müxtəlif növ zorakılıq və istismardan qorumalıdır. Bura, məsələn, qaçqın və məcburi köçkün uşaqlara qayğının göstərilməsi, zorakılıq, cəzalandırma, hərbi münaqişələrə cəlbetmə, uşaq əməyinin istismarı, uşaq alveri, uşaqlara qarşı pis rəftar, işgəncə və narkotik vasitələrdən istifadə məsələləri daxildir.

İştirak hüquqları. Bu hüquqlar uşaqlara yaşadıqları cəmiyyətdə fəal iştirak etməyə imkan yaradır. Bunlar azad fikir söyləmək, onların həyatlarına təsir göstərən hallarda öz sözlərini demək, birləşmək və assosiasiyalar əmələ gətirməkdir. Uşaqların bacarıqları inkişaf edərkən onların cəmiyyətdə fəal iştirakı və bunun üçün imkanları daha da artır.

Yaşamaq hüquqları. Bunlara uşaqların yaşamaq və bunun üçün lazımi tələbatları təmin etmək hüquqları aiddir; həmçinin adekvat yaşayış standartları, qida və tibbi xidmətə malik olmaq kimi hüquqlar da bura aiddir.

Müasir insan hüquqları insanların üç əsas təbii hüququnu fərqləndirir: yaşamaq hüququ, azadlıq hüququ və mülkiyyət hüququ. Bu hüquqlar istər insan hüquqları ilə bağlı beynəlxalq müqavilə və sazişlərdə, istərsə də dövlətlərin konstitusiyalarında öz əksini tapıb. Azərbaycan Respublikasının 1995-ci ildə qəbul edilmiş Konstitusiyasında ikinci bölmə əsas insan hüquqlarını, azadlıqlarını və vəzifələrini özündə cəmləşdirir.

Ölkəmizdə insan hüquqları ilə bağlı çoxlu sayda qanunlar qəbul olunmuşdur. Bu qanunlar Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarına geniş hüquqlar verir. Konstitusiyamızda və digər qanunvericilik aktlarında təsbit olunmuş insan hüquqları və azadlıqlarının qorunması səlahiyyətli dövlət qurumlarının əsas vəzifələrindən biridir. 2001-ci il dekabrın 28-də Milli Məclis tərəfindən Azərbaycan Respublikasının insan Hüquqları üzrə Müvəkkili (Ombudsman) haqqında qanun qəbul edilmişdir. Həmin qanuna uyğun olaraq Azərbaycan Respublikasının insan hüquqları üzrə Müvəkkili (Ombudsman) vəzifəsi yaradılmışdır.

Ombudsmanın əsas vəzifəsi özlərini ədalətsizliyin və qanunsuzluğun qurbanları hesab edən vətəndaşların hüquqlarını qorumaqdan ibarətdir. Buna uyğun olaraq Ombudsman zərərçəkən şəxslə dövlət strukturları arasında vasitəçi kimi fəaliyyət göstərir.