Nağıllar, hekayələr

Lev Tolstoy. Astronomlar

Təqvimdə gündüz və gecənin nə vaxt bərabər olacağı barəsində əvvəlcədən məlumat verilir. Ayın nə vaxt, hansı gündə və hansı saatda doğacağı da qabaqcadan deyilir.

 

Həmçinin təqvimlərdə ayın və ya günəşin nə vaxt, hansı gündə və hansı saatda tutulacağı da qabaqcadan deyilir (Hər il ən azı üç dəfə Günəş və Ay tutulmaları baş verir, lakin bu tutulmalar həmişə yerdən görünmür. Bəzən Peterburqdan görmək olar, amma Qafqazdan görünmür). Təqvimlərdə nə vaxt göydə quyruqlu ulduzun görünəcəyi barəsində də əvvəlcədən məlumat verilir ... (Bu quyruğu olan ulduzlar hər il göydə olur, amma biz onları həmişə fərq etmirik). Beləliklə, hər şey təqvimdə proqnozlaşdırıldığı kimi gerçəkləşir.

 

1871-ci ildə Ayın və Günəşin tutulması proqnozlaşdırıldı və tam olaraq proqnozlaşdırıldığı kimi, gecə yarısı eyni gün və saatda ayın üzərini qara nöqtə bürüdü və sonra çəkildi; Günorta vaxtı isə  günəşin üzərində qara nöqtə göründü, günəşin üzərini bürüyüb, daha sonra yenidən açdı.

 

Astronomlara bütün bunlar qabaqcadan məlum olur, çünki onların xüsusi qalaları var. Bu qalalarda uzun teleskoplar var.  Bu borular vasitəsilə ulduzlar gündüzlər belə görünür.

Astronomlar ulduzlara, aya, günəşə baxırlar; ulduzlar arasındakı məsafəni ölçürlər; ulduzlar barəsində qeydlər aparırlar və hansı ulduzun bir yerdən digərinə hansı müddət ərzində səyahət etdiyini hesablayırlar; həmçinin, günəşin, ayın və ulduz hansı zaman hansı istiqamətdə olacağını əvvəlcədən öyrənirlər.

 

Bizdən min illər əvvəl astronomlar ulduzları, günəşi və ayı izləyərək, onların necə və hara getdiklərini müşahidə etdilər, qeydlər apardılar, kağıza şəkillər çəkdilər və hansı ulduzun nə vaxt gəlməli olduğunu dəqiqliklə hesabladılar. İndi də eyni şeyi edirlər, əvvəlcədən təxmin edirlər.

 

Ancaq əvvəllər ulduzları öyrənənlər hesablamalarını heç kimə göstərmirdilər və insanları, səmada baş verəcək hadisələr barəsində, əvvəlcədən təxmin etmələri ilə təəccübləndirirdilər. İndi isə bu işlə məşğul olmaq istəyən hər kəs təqvimlərdə proqnozlaşdırılanları şəxsən özü tək müşahidə edə bilər.


Hər kimsə, bir və ya iki il ərzində, hər gün şəfəqdən əvvəl gecə yarısı qalxıb günəşin haradan çıxdığını müşahidə etsə, günəşin dünən çıxdığı yerdə deyil, başqa bir yerdə, bir qədər solda çıxdığını və, eyni zamanda, eyni vaxtda çıxmadığını görmüş olar; günəş hər gün bir qədər  daha erkən çıxmış olur. Əgər hər gün bir yerdən günəş izlənilərsə və günəşin nəyin arxasında (ağac və ya təpə ola bilər) çıxdığı nəzərə alınarsa, günəşin hansı gün və harada doğacağını əvvəlcədən təxmin etmək mümkündür.


Axşamlar isə ayın nə vaxt çıxacağını və nə vaxt bütöv ay olacağı mütəmadi müşahidə edilərsə, o zaman ayın harada çıxacağını əvvəlcədən təxmin etmək mümkündür. Bunu edərək insanlar, təqvimlərdə nə vaxt bir ulduzun olacağını və nə vaxt tutulacağını təxmin edənlər qədər, heyrətlənirlər. İndi bir adam bir il iki il müşahidə edir, minlərlə insan isə min illər boyu.

 

Bu işlə məşğul olmaq istəyən hər kəs, insanların bu işə necə marağı olduğunu öyrənə bilər. Yalnız bu çətin bir məsələdir. Bunun üçün çox öyrənməli, çox kitab oxumalı və qeydlər aparmağı və saymağı bacarmalıdır.