Təqribən 70 min il əvvəl Amerikada insanlar yaşamırdı. Asiya ilə Amerika arasındakı Berinq körfəzinin yerində isə quru ərazi – dar bərzəx uzanırdı. Təqribən 11 min il əvvəl bu “körpü” suyun altında qaldı, lakin Amerika artıq məskunlaşmışdı.
Avropalılar Amerikanın aborigen əhalisini səhvən hindi adlandırıblar. İspaniyalı Xristofor Kolumb Hindistan sahillərinə üzüb gəldiyini düşündüyündən, yerli əhalini hindilər adlandırmışdı. Yerli əhali isə qəribə adları olan çoxsaylı tayfalardan ibarət idi: çeroki (dağlarda yaşayanlar), irokez-xodinonxsoni (uzun evin adamları), dakota (sülh bağlayanlar), xopi (mehriban adamlar) və böyüklü-kiçikli daha neçə tayfa.
Yerli sakinlər Kolumbun xoşuna gəlmişdilər. O, İspaniyaya göndərdiyi məktubda yazırdı: “Dünyada onlardan yaxşı xalq yoxdur. Hər biri digərini özü kimi sevir. Onların nitqi həmişə xoş və sakitdir, üzlərində mehriban təbəssüm var”.
Əfsuslar olsun ki, avropalılar hindilərə mehriban təbəssümlə cavab vermədilər. Çünki onlar bura qızıl və başqa sərvət dalınca gəlmişdilər.
Amerikanın aborigen xalqlarından çoxu öz dillərini, adət-ənənələrini bu günə qədər qoruyub saxlayıb. Lakin çoxlu sayda qədim tayfa min il əvvəl müəmmalı şəkildə yoxa çıxıb.
Biz Naska səhrasında fiqurlar çəkmiş insanlar barədə çox az bilirik. Bu fiqurlar o qədər böyükdür ki, yalnız quş baxışı hündürlüyündən görünür. Həmin təsvirlər kimin üçündür? Yazısı və təqvimi, su kəmərləri və nefritdən bəzək əşyaları olan olmeklər də yoxa çıxıb. Olmeklər uzun başlı qəribə heykəlciklər və sifətləri yaquara bənzəyən nəhəng başlar da düzəldirdilər.
Amerikanın yerli sakinləri çox müxtəlifdir. Yanomamilər indiyə kimi cəngəlliklərdə yaşayır, demək olar, çılpaq gəzir və hamı üçün bir koma tikirlər. Yanomami tayfalarından biri cəngəllikdə elə sıx yerdə məskunlaşıb ki, onların varlığından dünya bu yaxınlarda xəbər tutub. Onların yaşadığı yeri rus səyyahı Vitali Sundakov kəşf edib.
Qədim asteklər hələ 500 il əvvəl şəhərdə yaşayırdılar. Onların şəhəri o vaxtkı Londondan daha böyük idi. “Kaktus qayanın yeri” deyilən Tenoçtitlan şəhərində 300 min əhali yaşayırdı. Onlar qızıldan gözəl şeylər, hərəkətli hissələri olan oyuncaqlar düzəldirdilər. Asteklər suda bostanlar yaratmışdılar. Belə bostanlar ildə yeddi dəfə məhsul verir.
Qədim mayyalar gözəl bənna, astronom və riyaziyyatçı idilər. Cəngəlliklərdə onların şəhərlərinin xarabalıqları qalıb. Qədim mayya yazlılarını hələ oxuya bilməyiblər.
Çeroki tayfası avropalıların bildiklərini çox sürətlə öyrəndilər. Bu xalqın yazısı yox idi. Onların başçısı Sekvoyya XIX əsrin əvvəlində əlifba yaratdı və çeroki dilində “danışan vərəqələr” – qəzet buraxmağa başladı. Dünyanın ən uca ağacı bu ağıllı adamın şərəfinə sekvoyya adlandırılıb. ABŞ-da ilk pulsuz məktəblər şəbəkəsini çerokilər yaradıblar.
Hindilərin adları sadəcə sözlərdən ibarət deyil. Ad insanın xarakterini, məziyyətlərini əks etdirir. Məsələn, Qleydeynoxçe irokezlərin dilindən “səmada süzən qırğı” kimi tərcümə olunur. Lakin insan dəyişə bilər və onda ona yeni ad verilir! Amerika çaylarının, rayon və şəhərlərinin adları hindi dilindədir. Məsələn, Alabama “Biz burada yaşayırıq” və ya “mən pöhrəliyi təmizləyirəm”, Oklahoma “qırmızıdərilinin torpağı”, Arizona “Bulaq və ya çeşmə”, Kanzas “cənub küləyinin adamları”, Kanada “kənd” kimi tərcümə olunur.
Hindilərin odlu silahı, kotanı və təkəri yox idi. Amerikada atlar da yox idi. Lakin yollar vardı. Hindilər piyada səyahət edirdilər. Dincini almaq və qarnını doydurmaq üçün xüsusi yerlər nəzərdə tutulmuşdu. Hindilər yun əldə etmək üçün lama saxlayır, ara tutuquşusu, müşk ördəyi, əhliləşdirilmiş hind toyuğu və hind donuzu yetişdirirdilər. Avropalılar kartof, qarğıdalı, pomidor, kakao, tütün, paxla, yerfındığı, günəbaxan yetişdirməyi hindilərdən öyrəniblər.
Bir də avropalılar hələ də hindilərdən müdrik olmağın sirlərini öyrənirlər. Hindilər torpağa, bitkilərə, heyvanlara, insanlara həmişə ehtiramla yanaşırlar. Axı, dünyada hər şey bir-biri ilə bağlıdır, həmişə bir şey başqa bir şeyin tərkib hissəsi olur. Hindi başçıları xəbərdarlıq edib deyirdilər: “Sonuncu ağac kəsiləndə, sonuncu çay zəhərlənəndə, sonuncu quş ovlananda başa düşəcəksiniz ki, pulları yemək olmaz”. Həqiqətən də ətraf mühitin çirklənməsi həyatımızın əsas problemlərindən biridir.
Müasir hindilər qədim adları, öz əcdadlarının dilini, adət-ənənələrini qoruyub saxlamağa çalışırlar. Keçmişi müasir dünya ilə uyğunlaşdırmaq o qədər də asan deyildir. Məsələn, hindinin başında qartal lələklərindən baş geyimi daha görməzsən. Əvvəllər onu yalnız təntənəli hallarda və ya döyüşdən əvvəl geyinirdilər. Baş geyimindəki lələkləri elə seçirdilər ki, döyüşçünün şücaətləri “oxunurdu”. Müasir hindilər isə heç kimlə müharibə etmirlər. Lakin uşaqlar və yaşlılar bayramlarda və milli festivallarda milli kostyumlar geyinirlər: bu zaman lələkli “tac” lap yerinə düşür.
Hindilər bayramlarda oxuyur, musiqi alətlərində çalır və peşələrinin sirlərini bölüşürlər. Müxtəlif tayfalardan olan hindilərin görüşdükləri bayramlardan biri Pau Bau - “Dini lider” adlanır. Hər il noyabr ayının sonuncu cümə axşamı ABŞ və Kanadada qeyd edilən daha bir bayram Şükranlıq günü adlanır. İngilis mühacirlər Yeni Dünyanın sahillərinə çıxanda az qala acından öləcəkdilər. Hindilər onları yeməklə təmin edir və yerli tərəvəzləri yetişdirməyi öyrədirlər.
Hindilər bir-birini dinləməyi sevirlər. Bayramlarda və ya axşamlar dövrə vurub oturur, oxuyur, onları narahat edən problemlərdən danışır, ürəklərini boşaldırlar. Onlar inanırlar ki, bu şəkildə oturmaq onlara şəfa verir, danışanları və onları dinləyənləri daha güclü edir.
